ПАСЕЛІШЧЫ ЦЕЛЯХАНСКАГА КРАЮ СЁННЯ
ВУЛЬКА-ЦЕЛЯХАНСКАЯ / VULKA-CIELIACHANSKAJA
Геаграфічнае становішча і прыродныя ўмовы
Вулька-Целяханская знаходзіцца за 40 км на паўднёвы ўсход ад горада Івацэвічы на ўсходнім беразе Вулькаўскага возера і Агінскага канала. Мясцовасць раўнінная, пакрытая лясамі і зрэдку парушаецца невялікімі балотамі і пясчанымі ўзгоркамі.
Тапанімія
Назва вёскі паходзіць ад слова “Воля”. Менавіта так пачалі называць новы тып паселішчаў, якія ўзніклі ў Вялікім Княстве Літоўскім пасля правядзення зямельнай рэформы ў другой палове 16 стагоддзя. “Вулька” – апалячаны адпаведнік беларускага слова “Воля”. Нават сёння жыхары суседніх вёсак называюць вулькаўцаў менавіта воленцамі. Ну а дадатак “Целяханская” дазваляе вылучаць вёску сярод іншых Вулек і Волек, якіх мноства на Беларусі.
Гісторыя
Вулька-Целяханская ўзнікла як новы тып паселішчаў пасля прыняцця вядомай “Уставы на валокі” у 1557 годзе. Менавіта тады ў Вялікім Княстве Літоўскім па ініцыятыве каралевы Боны Сфорцы была праведзена зямельная рэформа, якая і паслужыла нагодай для ўзнікнення мноства новых паселішчаў. Ужо ў сярэдзіне 18 стагоддзя Вулька ўпамінаецца ў пісьмовых крыніцах як дастаткова вялікае паселішча. Належала яна тады Чартарыйскім а пазней вядомаму шляхецкаму роду Агінскім. З імем Міхала Казіміра Агінскага звязана будаўніцтва Агінскага канала, які спачатку называўся Вялікім каналам. У яго будаўніцтве ўдзельнічалі і жыхары Вулькі-Целяханскай. За часам царскай Расіі Вулька-Целяханская пераўтварылася ў вялікае паселішча. Тут былі мытня, хлебазапасны амбар, карчма, школа, лясніцтва, панская сядзіба. Належала Вулька ў той час панам Пуслоўскім. Падчас Першай Светавай вайны фронт з 1915 па 1918 год праходзіў праз Вульку-Целяханскау. Большасць жыхароў вёскі апынуліся ў бежанцах. Пасля вайны на месцы вёскі засталіся акопы, калючы дрот і бетонныя доты. З 1921 года Вулька-Целяханская апынулася ў складзе Польшчы і ўваходзіла ў Целяханскую вясковую гміну Косаўскага павета. За польскім часам была праведзена хутарызацыя, людзі атрымалі зямельныя надзелы і магчымасць развіваць гаспадарку. У вёсцы працавала крама, школа, лясніцтва. З 1939 года пачынаюцца самыя трагічныя старонкі ў жыцці вёскі. З прыходам савецкай улады дзесяткі жыхароў вёскі трапляюць пад рэпрэсіі. За час Вялікай айчыннай вайны вёска губляе больш 80 сваіх жыхароў. У 1944 годзе вёска была спалена нямецкімі карнікамі. Не лепшым становіцца жыццё вулькаўцаў і пасля вайны. Пачынаецца прымусовая калектывізацыя, аднаўляюцца рэпрэсіі, многія сем’і яшчэ доўга жылі ў зямлянках. За савецкім часам ў вёсцы будуюцца магазін, школа, клуб з бібліятэкай, аддзяленне сувязі, ФАП, лазня. На заходнім беразе Вулькаўскага возера будуюцца санаторый “Палессе” і піянерскі лагер. Аднак пры ўсім станоўчым, пад Целяханы передаецца частка вёскі з лясніцтвам і сядзібай Целяханскага лясгаса. Сёння ў вёска налічвае больш 225 падворкаў і каля 760 жыхароў.
Выдатныя мясціны
У Вульцы-Целяханскай можна агледзець выдатны помнік гідратэхнічнага будаўніцтва другой паловы 18 стагоддзя – Агінскі канал, а таксама напаміны аб Першай Светавай вайне – бетонныя германскія доты. Выдатным месцам для адпачынку з’яўляецца Вулькаўскае возера. За 5 км на паўночны-ўсход ад вёскі расце 300-гадовая хвоя, вядомая як помнік прыроды “Новінская хвоя”.
ВЫГАНАШЧЫ / VYHANAŠČY
Геаграфічнае становішча і прыродныя ўмовы
Вёска Выганашчы знаходзіцца за 40 км на паўднёвы ўсход ад раённага цэнтра Івацэвічы на Агінскім канале. Навакольная мясцовасць нізінная і моцна забалочаная. Сама ж вёска знаходзіцца на пясчанай выспе, якая прасціраецца ў шыротным накірунку. За 5 кіламетраў на поўнач ад вёскі знаходзіцца адно з самых вялікіх азёр Палесся – Выганашчанскае. Ўвогуле, прырода наваколля вёскі вылучаецца сваёй адметнасцю і некранутасцю. Выганашчанскі леса-балотны масіў – найбуйнейшы на Чарнаморска-Балтыйскім водападзеле ў Еўропе. Тут у адносна некранутым стане захаваліся тыповыя палескія ландшафты. Усё гэта стала падставай для арганізацыі тут ў 1968 годзе аднаго з першых на Беларусі заказнікаў, а таксама філіяла Белавежскай пушчы – леса-паляўнічай гаспадаркі.
Тапанімія
Назва “Выганашчы” згодна адной
з самых распаўсюджаных версій паходзіць ад слова “выган” – тыпа
сельскагаспадарчых угоддзяў, прызначаных для выпасу скаціны.
Гісторыя
Упершыню вёска Выганашчы ў пісьмовых
крыніцах згадваецца ў 1554 годзе пры апісанні Вядскай воласці ў Пісцовай кнізе
Пінскага і Клецкага княстваў складзенай ў 1552–1555 гадах пінскім старастаю
Станіславам Хвальчэўскім. У 1559 годзе Выганашчы зноў згадваюцца ў “Рэвізіі
пушч і пераходаў звярыных у Вялікім Княстве Літоўскім”. У розны час вёска
належала шляхецкім родам Кішкам, Чартарыйскім, Агінскім, Пуслоўскім. Больш-менш
інтэнсіўнае развіццё вёскі пачалося з пачаткам будаўніцтва Міхалам Казімірам
Агінскім судаходнага Вялікага канала. Тады ў Выганашчах была пабудавана
драўляная ўніяцкая царква, сяляне атрымалі магчымасць асвойваць новыя заняткі,
значна палепшыліся транспартныя магчымасці. Пазней Выганашчы аказаліся ў
складзе Расійскай імперыі. Пераломным жа момантам у гісторыі вёскі можна лічыць
Першую Светавую вайну. З 1915 па 1918 год праз Выганашчы праходзіла лінія
фронта паміж германскімі і рускімі войскамі. У гэты час жыхары вёскі
знаходзіліся ў бежанцах. Сама ж вёска была спалена і разбурана. Сёння напамінам
аб тых часах з’яўляюцца акопы, бетонныя германскія бліндажы і доты, якія
захаваліся як у навакольных лясах, так і ў самой вёсцы. Пасля далучэння зямель Заходняй
Беларусі да Польшчы Выганашчы пачалі аднаўляцца і развівацца. Быў цалкам
адноўлены і мадэрнізаваны Агінскі канал, праведзена хутарызацыя, што станоўча
адбілася на жыцці сялян. З далучэннем Заходняй Беларусі да БССР ў 1939 годзе
пачаліся беспадстаўныя рэпрэсіі, прымусовая калектывізацыя, а ў 1941 годзе
пачалася Вялікая айчынная вайна. За час вайны было забіта 33 мірныя жыхары, з
фронту не вярнулася 46 вяскоўцаў – воінаў чырвонай арміі. За савецкім
пасляваенным часам Выганашчы сталі цэнтрам калгаса і сельсавета. Тут быў
арганізаваны філіял Белавежскай пушчы, Рэспубліканскі гідралагічны заказнік,
Новінскае лясніцтва. У вёсцы былі пабудаваны дом культуры, дзіцячы садок,
школа. У пачатку 2000-х адноўлена царква. Аднак у дэмаграфічным плане вёска
аказалася ў заняпадзе. Так, калі ў 1939 годзе ў Выганашчах жыло больш 1600
жыхароў, то ў 2011 іх каля 640. Адбываецца інтэнсіўны адток маладога
насельніцтва, ужо 2 гады запар у мясцовай школе няма першых класаў. Летам
2013-га плануецца ліквідацыя Выганашчанскага сельскага савета.
Выдатныя мясціны
Вёска Выганашчы цікавая тым, што знаходзіцца на Чарнаморска-Балтыйскім водападзеле. Тут можна назіраць па на Агінскім канале вада цячэ ў розных накірунках. У навакольных лясах і балотах сустракаюцца рэдкія для Беларусі і Еўропы віды жывёл і раслін: барадатая кугакаўка, вяртлявая чаротаўка, арлан белахвост, венерын чаравік сапраўдны, лілея кучаравая і іншыя. З гістарычных адметнасцяў можна назваць бетонныя германскія доты, што захаваліся сярод вёскі з часоў Першай Светавай вайны.
Выдатныя людзі
У вёсцы Выганашчы нарадзіўся беларускі грамадскі і палітычны дзеяч – Русакевіч Уладзімір Васільевіч. У розны час ён быў амбасадарам Беларусі ў Кітайскай Народнай Рэспубліцы, міністрам інфармацыі Беларусі. З’яўляецца ганаровым доктарам Брэсцкага дзяржаўнага ўніверсітэта імя А.С. Пушкіна, кандыдатам ў майстры спорту СССР па вольнай барацьбе. Паходзіць з Выганашчаў і кандыдат біялагічных навук, дацэнт – Дзямянчык Віктар Трафімавіч – беларускі вучоны ў галіне заалогіі і экалогіі.
БАБРОВІЧЫ / BABROVIČY
Геаграфічнае становішча і прыродныя ўмовы
Бабровічы знаходзяцца за 30 км на паўднёвы-ўсход ад горада Івацэвічы на паўднёвым беразе аднайменнага возера.
Тапанімія
Назва “Бабровічы” паходзіць ад назвы жывёлы “бабёр”.
Гісторыя
Вёска Бабровічы мае даўнюю, насычаную
і, на жаль, трагічную гісторыю. У пісьмовых крыніцах вядома з 1401 года. На
працягу стагоддзяў належала князям Алелькавічам, Фёдару Яраславічу, каралеве
Боне Сфорцы, князям Лецкам, памешчыкам Пуслоўскім. З сярэдзіны 16-га стагоддзя
Бабровічы вядомы Пятніцкай царквой, якая ў той час знаходзілася на выспе
возера. Вядомыя яшчэ Бабровічы і тым, што тут служыў святаром беларускі
пісьменнік, аўтар газеты “Наша Ніва”, рэдактар першай каталіцкай газеты
“Беларус”, аўтар першай беларускай граматыкі – Баляслаў Пачопка. З 1926 года ён
быў вікарыем Целяханскай уніяцкай парафіі з цэнтрам ў вёсцы Бабровічы. Тут ён
займаўся рэлігійнай, асветніцкай, дабрачыннай, грамадскай дзейнасцю. У 1938
годзе ім была пабудавана новая ўніяукая царква ў Бабровічах. За савецкім часам
цярпеў пераслед з боку саветаў. Памёр у 1940 годзе ў шпіталі ў Целяханах. Пасля
далучэння Заходняй Беларусі да БССР у Бабровічах ужо ў 1939 годзе быў
арганізаваны калгас. Тады Бабровічы налічвалі больш 900 жыхароў і 140 хат. У
1942 годзе вёска была спалена разам з жыхарамі нямецкімі карнікамі падчас
правядзення аперацыі “Балотная ліхаманка”. Пасля вайны вёска адрадзілася.
Колькасць жыхароў дасягала нават 300 чалавек, у вёсцы працавалі васьмігадовая
школа, клуб. Сёння ў вёсцы жыве каля 50 чалавек.
Выдатныя мясціны
Сёння Бабровічы становяцца цэнтрам аграэкатурызму. Тут дзейнічае прыватны этнаграфічны музей, стацыянар Інстытута меліярацыі НАН Беларусі.
Выдатныя людзі
У вёсцы Бабровічы жыве краязнаўца, пісьменнік Веніамін Бычкоўскі. Уласнымі сіламі ім будуецца каплічка, створаны этнаграфічны музей.